نگاهی تحلیلی به نقاط ضعف و قوت حادثه پالایشگاه تهران

خطر از بیخ گوش پایتخت گذشت؛ اگر حرارت به مخازن گاز مایع می رسید و حرارت این مخازن بالا میرفت امکان انفجار مخازن وجود داشت که به دلیل قدرت بالا و اثرات زیاد انفجار می توانست به فاجعه ای در کشور بدل گردد و امروز شاهد فاجعه‌ای انسانی، محیط زیستی و و نیز معضلات عدیده در تامین سوخت و فرآورده‌های نفتی، مخصوصا برای مردم پایتخت باشیم.

مصطفی اشک‌‌ریز ، تحلیلگر ایمنی و کارشناس حوزه HSE و ارزیاب ریسک‌های فرآیندی، حریق و انفجار در خصوص حادثه اخیر پالایشگاه تهران گفت: هرچند فعلا اظهار نظر در خصوص علل حادثه زود و مستلزم بررسی تیم بررسی و تجزیه وتحلیل حوادث وزارت نفت میباشد و ممکن است ماه ها به طول انجامد، لیکن مطمئن هستم که بررسی کامل و جامعی در این خصوص انجام خواهد گرفت و خروجی این بررسی منتج به تغییرات و اصلاحات در بخش های مختلف می باشد، از این رو انتشار اخبار غیرکارشناسی و نسبت دادن به افراد در فضای خبری و مجازی که در زمان حریق حضور نداشتند کاری بس غیرحرفه ای و غیر اخلاقی میباشد.
این تحلیل‌گر ایمنی افزود با توجه به شواهد و گزارش های رسیده از محل حادثه نشت و تخلیه مواد نفتی از مخزن و آتش سوزی سریع آن که می تواند حاصل از نیروی الکترواستاتیکی تخلیه و یا لاین های داغ اطراف مخزن باشد استارت اولیه حادثه را در برداشته است که حجم زیاد مواد نفتی تخلیه شده در اطراف مخزن باعث بالا رفتن حرارت در پیرامون آن گردید .
شایان ذکر است که عکس العمل سریع تیم مدیریت شرایط اضطراری پالایشگاه در این حادثه با توجه به طراحی قبلی پیشفرض-های حادثه که پالایشگاه تهران به عنوان یکی از شرکت های پیشرو در خصوص طراحی نرم افزارهای مدیریت بحران و شرایط اضطراری پیش فرض حادثه یا (PRE INCEDENT PLAN) می باشد باعث کنترل شرایط در ساعتهای اول شد.
وی عنوان کرد که فرمانده حادثه به خوبی جبهه های مربوط به عملیات را جداسازی و تقسیم بندی تیم های خود را انجام داده و جانمایی تیم ها بر اساس موضوعات اطفاء مخازن در حال سوختن و خنکسازی مخازن پیرامونی که شامل مخازن گاز مایع و سایر مخازن مجاور بوده انجام گرفت.
کارشناس HSE حوزه نفت ادامه داد با وسعت گرفتن آتش سوزی به دلیل حساسیت بالای مخازن گاز مایع درخواست کمک به مراجع خارجی انجام گرفت و تیم های آتش نشانی شهری و صنعتی خارج از پالایشگاه نیز در عملیات ورود پیدا کردند.
به گفته مسئولین آتش نشانی شهری این عملیات یکی از بزرگترین عملیات های اطفاء در تهران بوده و تقریبا تمامی فرماندهان ایستگاه های تهران و حومه، معاونت های سازمان آتش نشانی تهران و مدیر محترم سازمان آتش نشانی تهران مهندس داوری که در سطح سه بحران مدیریت صحنه را از سمت نیروهای غیرنفتی بر عهده داشتند، شرکت نمودند و کمک شایانی به عملیات اجرایی اطفاء حریق در پالایشگاه داشتند.
اشک‌ریز افزود مدیریت صحنه تمامی منابع آبی خود را متمرکز بر روی خنک نمودن مخازن گاز مایع و سایر مخازن پیرامونی نمود تا از انفجار و گسترش آتش سوزی جلوگیری نماید و هر فرماندهی در چنین حریق های بزرگی بیشترین تمرکز خود را بر روی جلوگیری از گسترش حریق خواهد داشت و طبق پلان از پیش تعریف شده پالایشگاهی بهره برداران پالایشگاه نیز قطعا به تخلیه مواد نفتی از مخزن پیرامونی نموده و در جهت کنترل شرایط سایر مخازن بر آمدهاند.
وی ادامه داد باید اذعان داشت افرادی که در این عملیات با این حجم به کنترل حادثه پرداختند و جان بر کف این حادثه را مهار نمودند نمونه بارز یک گار گروهی بین تیم های آتش نشانی شهر تهران و آتش نشانی صنعت نفت ماست که تعداد زیادی از افراد برای حفظ آن تلاش می‌کنند،
این تحلیل‌گر سوانح حوزه نفت گفت همانطور که در فیلم ها مشاهده شد حجم مواد قابل اشتعال و حرارت حاصل از آن مخازن پیرامونی را درگیر کرده و آنها نیز آتش میگیرند که این موضوع عملیات را بسیار سخت می نماید اما خوشبختانه همکاری بسیار خوب تیم های بیرونی(آتش نشانی تهران و سایر مراکز صنعتی) به عملیات در سطح ۳ مدیریت بحران و از جان گذشتگی آتش-نشانان داخلی و بهره برداری، عملیات اطفاء حریق در حداقل زمان ممکن به پایان رسید و مهار شد که این نتیجه تخصص بالا در تمامی گروه ها بود که ما را به این موضوع امیدوار کرد که امروز آتش نشانی هم در سطح نفت و هم در سطح شهری به صورت تخصصی داریم و این موضوع مرهون آموزش های خوب چه در معاونت آموزش آتشنشانی تهران و هم در سطوح بالای فرماندهی در نفت میباشد .
اشک ریز گفت: به راحتی نمی‌توان تخمین زد که آیا این حجم از آب و فوم برای کنترل مخزن حادثه دیده نیاز بوده یا خیر، زیرا این مسائل قابل پیش بینی نیست. بیشترین آب مصرفی برای کاهش دمای مخازن سوخت مایع استفاده شد و حجم مواد مصرفی در اطفاء چه آب و چه فوم و سایر مواد اطفاییه بسته به حجم آتش و نوع مواد قابل اشتعال، نوع عملیات و تعداد جبه ههای عملیاتی آتشنشانی می باشد که خوب باید گفت ۹۰ درصد آب مصرف عملیات کولینگ و خنک کاری مخازن پیرامونی و مخازن گاز مابع گردید نه برای اطفاء که این امر لازم بوده و از حادثه بزرگ انفجار جلوگیری نموده است.
گفتنی است پالایشگاه تهران از سال ۹۱ به بعد هیچ حادثه حریق بزرگی نداشته و با توجه به بالا بردن سطح عملیاتی، فنی و علمی در خصوص مهار فرایندها کنترل های بسیار خوبی در بحث فرایند داشته است، اجرای ارزیابی ریسک حریق و سایر مدل های ارزیابی پیامد مثل PHAST گواه این موضوع بوده. و هست در این حادثه نیز باید اذعان داشت که واکنش در شرایط حادثه بسیار خوب بوده و گواه آن کنترل کامل حریق با این حجم باید دانست و جلوگیری از انفجار مخازن کروی جزء شاهکارهای تیم عملیات اطفاء و کنترل حریق بوده است.
محسن شنوفی استاد دانشگاه، ارزیاب ریسک و کارشناس ارشد مدیریت HSE و ایمنی صنعتی نیز تاکید کرد که بروز این حادثه می توانست پیامدهای بدتری را به دنبال داشته باشد، لیکن مدیریت کارآمد پالایشگاه تهران و توانمندی سازمان های درگیر حادثه باعث جلوگیری از فاجعه شد. دستور هوشمندانه و به موقع مدیریت پالایشگاه جهت تخلیه مخازن جانبی باعث جلوگیری از عواقبی به مراتب بالاتر شد، همچنین درایت ایشان و توانمندی سازمان های درگیر حادثه موجب شد عملیات اطفائی در کمتر از یک روز به طول انجامد، از طرفی دیگر سازمان از فعالیت های تولیدی خود کم نکرده و این امر موجب جلوگیری از زیان به سرمایه ملی و بیت امال شد.
در ادامه وی بیان کرد، با توجه به حادثه رخ داده در پالایشگاه تهران و بزرگی پیامد این حادثه باید اذعان داشت، عوامل بسیاری در نجات پالایشگاه تهران و صنایع حومه آن موثر بوده است.
وی افزود نخست باید به طراحی مناسب تجهیزات و ادوات ایمنی در پالایشگاه اشاره نمود زیرا با توجه به بزرگی حریق اگر سیستم اطفاء حریق و دایکها به خوبی صورت نگرفته بود، پیامد بزرگتری را به دنبال داشت. از طرفی دیگر طراحی به نحوی صورت گرفته بود که بهتوان از جبهه های مختلف عملیات اطفایی صورت گیرد و همچنین ادوات اطفائی به خوبی در مکان های مناسب دیده شده بود. همچنین وی بیان داشت که طراحی دایکها و حجم فارم از طریق فعالیتی کارشناسانه و مهندسی صورت گرفته بود که این حجم از کف و آب اطفائی و مواد را مدیریت و مهندسی کرد، این امر باعث بهبود در عملکرد عملیات اطفاء شد.
شنوفی در ادامه عنوان کرد تعاملات بین سازمانی در حادثه رخ داده به خوبی صورت گرفته بود و این تعاملات از همکاری، برنامه ها و تمرینات مشترک از پیش صورت گرفته نشات میگیرد. او گفت: سازمانها و صنایع مجاور به صورت پیوسته با اهداف کنترل شرایط بحرانی مانورهایی را برگزار مینمایند و خروجی این مانورها براساس مدل SWOT برای هر سازمان مشخص میشود، به عنوان مثال در حادثه ذکر شده، بستن مسیرهای مشترک جهت جلوگیری از ازدحام و تداخل در عملیات و همکاری به موقع سازمان های مجاور و آتش نشانی تهران باعث بهبود عملکرد اطفاء شد.
وی افزود اگر به حوادث مشابه در صنایع نگاه بیاندازیم به اراده و مجاهدت نیروهای انسانی و مدیریت قوی در صحنه پی میبریم. اطفاء این گونه حریق ها عموما چند روز به طول میانجامد ولی با تلاش و مجاهدت دلیر مردان عملیاتی متشکل از نیروهای پالایشگاهی، سازمانهای مجاور درگیر حادثه، آتش نشانیهای شهری و مدیریت فوق العاده در صحنه عملیات اطفائی به خوبی و در کوتاهترین زمان ممکن صورت گرفت.
اشکریز در ادامه گفت: جنس صنعت نفت و به خصوص پالایشگاه با تمام صنایع در کشور ما متفاوت است، زیرا پالایشگاه ها با این حجم بالای مصرف بنزین و سایر فرآورده ها به صورت دائم در حال بهره برداری هستند و شرایط سختی را تحمل مینمایند. اگر آتش سوزی در این پالایشگاه با مدیریت صحیح شرایط اضطراری مهار نمیشد و چند روز دیگر ادامه می‌یافت، تاثیر خودش را قطعا در تامین سوخت نشان می‌داد اما خوشبختانه مهار به موقع و بازگشت به شرایط عادی جلوی این وضعیت را گرفت.
او تاکید کرد: اگر حرارت به مخازن گاز مایع میرسید و حرارت این مخازن بالا میرفت امکان انفجار مخازن وجود داشت که به دلیل قدرت بالا و اثرات زیاد انفجار می توانست به فاجعه ای در کشور بدل گردد و امروز ما شاهد مشکلات بسیاری چه در بعد انسانی و محیط زیستی و چه در زمینه منابع گران قیمت نفتی داشته باشیم.
کنترل حادثه پالایشگاه نمونه بارز یک کار تیمی و حرفهای در مدیریت بحران دارد و درسهای آن برای ما این است که استفاده هر چه بیشتر از نرمافزارها و سختافزارهای ایمنی مثل نرم افزار شرایط اضطراری توسعه یافته در پالایشگاه و نرم افزارهای شبیه سازی حوادث انفجار و آتش سوزی میتواند باعث بهبود در کنترل سریع حوادث داشته باشد.
تحلیل‌گر ارشد سوانح حوزه‌ی نفت گفت مدیران محترم در هر سطحی از مدیریت کشور باید بدانند که هر چه در زمینه ایمنی هزینه گردد خروجی آن باعث ایجاد ارزش افزوده، حفظ شهرت و اعتبار و نام سازمان، حفظ سرمایه های انسانی و مالی و حفظ محیط زیست می گردد.
شنوفی در پایان گفت همانگونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی (حفظه‌الله) فرمودند: صنعتگران سربازان جنگ اقتصادی هستند که در کنترل این حادثه نقش ایشان را پررنگ‌تر کرد. جا دارد از مدیریت و پرسنل خدوم و زحمتکش سازمانهای درگیر حادثه علی الخصوص پالایشگاه تهران، نفت بهران و آتش نشانی شهری و سایر آتش نشانی های صنعتی تشکر ویژهای داشته باشم.